Jezički deficiti kod dece i adolescenata sa emocionalnim poremećajima

Abstract

Emocionalni poremećaji (EP) kod dece i mladih mogu se podeliti u dve bipolarne dimenzije: eksternalizovani i internalizovani poremećaji. Eksternalizovani EP uključuju grupu poremećaja koja podrazumeva ekspresiju neprilagođenih ponašanja usmerenih ka drugim osobama i okruženju. Najčešći eksternalizovani EP su poremećaj ponašanja, opozicioni prkosni poremećaj, poremećaj hiperaktivnosti i deficita pažnje (ADHD) i poremećaj prilagođavanja. Sa druge strane, internalizovani EP uključuje deficite u ponašanju koji su usmereni na samu osobu i posredno dovode do teškoća u funkcionisanju u socijalnom okruženju, kao i socijalnog izbegavanja. Najčešći internalizovani EP su opsesivno-kompulzivni poremećaj, generalizovani anksiozni poremećaj, socijalna fobija, separaciona anksioznost, posttraumatski stresni poremećaj i depresija kod dece/adolescenata. Prevalenca jezičkih poremećaja kod dece i omladine sa EP je 10 puta veća nego u opštoj populaciji, i iznosi oko 68%. Pored toga, jezički i komunikativni deficiti se češće javljaju kod eksternalizovanih EP. Deca sa EP ispoljavaju ekspresivne, receptivne i pragmatske jezičke deficite, dok se najčešće javlja mešoviti, receptivno-ekspresivni tip poremećaja jezika. Pored toga, veliki broj ove dece ima teškoća u ovladavanju veštinama čitanja, pisanja i računanja. Međutim, podaci iz studija ukazuju na to da većina učenika sa EP i sa kliničkim jezičkim poremećajem ne ide na logopedski tretman. Dodatno, jezički deficiti se kod ove dece često zanemaruju zbog bihejvioralnih problema, tako da 33-40% dece sa EP ima neotkriveni jezički poremećaj. Takva deca su obično delinkventnija, depresivnija i agresivnija i pokazuju ozbiljnije poremećaje ponašanja od one dece sa EP kojima je identifikovan jezički poremećaj i pružen neki vid podrške i tretmana. Programi modifikacije ponašanja zahtevaju od učenika sa EP da razumeju usmena objašnjenja i učestvuju u grupnom savetovanju i diskusiji kako bi naučili adekvatnije vidove socijalne interakcije i veštine rešavanja problema. Individualno savetovanje zavisi od verbalne razmene sa savetnicima ili terapeutima u školi i/ili u zajednici. Međutim, ova deca često imaju deficite u razumevanju, što ograničava njihovu sposobnost da razumeju verbalne instrukcije i pravila, samim tim i učenje modifikovanih oblika ponašanja. Prema tome, što ranija identifikacija jezičkog poremećaja i rana intervencija mogu značajno smanjiti jezičke deficite, ali i teškoće i na planu emocionalnog i socijalnog razvoja ove dece.