Specifičnost crtanja kod dece s poremećajem iz spektra autizma vrtićkog uzrasta

Abstract

U razvojnom uzrastu, crtež je jedan od najboljih alata za objektivizaciju stepena zrelosti deteta u psihomotoričkoj, kognitivnoj i emocionalnoj oblasti, a istovremeno predstavlja važan komunikacioni instrument, kako u obrazovnom, tako i u terapijskom smislu. Sazrevanje ekspresivnosti crteža proporcionalno je sazrevanju kognitivnih i emocionalnih funkcija. Deca sa poremećajem iz spektra autizma (PSA) vrtićkog uzrasta imaju niži kvalitet somatosenzorne percepcije, funkcije šake i motoričkog planiranja, a utvrđeno je da su njihovi razvojni stadijumi crtanja usporeniji nego kod dece neurotipičnog razvoja iste starosti. Cilj ovog istraživanja odnosi se na analiziranje razlike u crtežima pet dečaka sa PSA, imajući u vidu njihovu starost i vreme provedeno u okviru vrtićkog tretmana. U vreme procene dečaci su imali od četiri do sedam godina. Dijagnoza ove dece potvrđena je prema dijagnostičkim kriterijumima DSM-5. Proces crtanja ocenjen je kroz polustrukturirano posmatranje u kome je od deteta traženo da spontano crta, koristeći markere i list papira. Tokom procesa crtanja razmartani su sledeći parametri: stav deteta tokom aktivnosti (kako je ta aktivnost prihvaćena), kontakt očima tokom akcije (prisutan, diskontinuiran ili odsutan), upotreba boje (da li dete ima tendenciju da koristi samo jednu ili nekoliko), prihvatanje olovke/bojice/markera (funkcionalno, visoko u pesnicu ili između prstiju), prisustvo interakcije sa ispitivačem tokom aktivnosti, posmatranje da li se crtež koristi na relacioni način ili ne, trajanje crtanja i nivo pažnje, korišćenje prostora na papiru, forma i redosled elemenata koji čine crtež, linija, oblik, proporcije i brisanja. Uzimajući u obzir navedene parametre, pristupljeno je razumevanju različitih razvojnih koraka crteža, prema uzrastu, uvek imajući na umu individualnost deteta i kontekst. Ocenjivanje crteža predstavljeno je u okviru skale od pet tačaka: odbijanje crtanja ili izostanak produkcije; neuređeno, nasumično škrabanje (uzrast od 2 do 3,6 godina); kontrolisano škrabanje (uzrast od 2 do 3,6 godina); imenovano škrabanje, sa pripisivanjem značenja (starost od 2 do 3,6 godina); predšematski crtež (uzrast 3,7 do 6 godina) - namerni pokušaji da se predstavi stvarnost čak i ako različiti elementi nisu dobro organizovani na papiru i, naposletku, šematski (uzrast oko 7 godina) - crtež ima odgovarajuću formu tako da predstavlja objekat stvarnosti i dobro je prepoznatljiv, a prostorno-vremenski parametri su postignuti. U petočlanoj grupi dece jedan dečak odbija da crta, trojica dečaka su u fazama škrabanja, a samo jedan je u predšematskoj fazi. Dečaci koji su duže bili obuhvaćeni vrtićkim tretmanom pokazali su viši nivo crtanja u odnosu na dečake koji su svega nekoliko meseci proveli u vrtiću. U radu su dalje razmatrane specifičnosti pojedinačnih crteža ovih dečaka.