Razvoj razumevanja emocija

Abstract

Emocionalni razvoj bio je predmet izučavanja u psihologiji od samog njenog nastanka. Početkom 20. veka Stenli Hol izučavao je veoma raznovrsne psihološke teme, među kojima su bila i pitanja emocionalnog razvoja. Pojam „bure i stresa”, kojim je okarakterisao emocionalni život adolescenata, inspiracija je istraživačima i danas. Psihoanalitičari Sigmund Frojd i njegovi sledbenici, među kojima možemo pomenuti Melani Klajn i Erika Eriksona, u teorijama razvoja ličnosti veliki značaj pridavali su emocionalnoj sferi. Džon Votson, osnivač biheviorizma, razmatrao je pitanja emocionalnog razvoja govoreći, na primer, o urođenim emocijama (ljubav, gnev i strah) i emocionalnom uslovljavanju. Katarina Bridžes je tridesetih godina formulisala prvu teoriju koja se odnosila na sâm emocionalni razvoj, odnosno ona je prva postavila pitanje šta se i kada razvija u domenu emocija (Kopp & Neufeld, 2003). Mada su, dakle, postojali značajni doprinosi izučavanju emocionalnog razvoja, ova tema, kao i emocije uopšte, bili su u senci drugih sfera psihičkog funkcionisanja – ponašanja, tokom perioda prevlasti biheviorizma, te saznajnih procesa, tokom kognitivne revolucije u psihologiji (Eisenberg, 2006; Pollak et al., 2019). Međutim, s obzirom na značaj koji emocije imaju u svim sferama ljudskog funkcionisanja – sferi socijalnih odnosa (npr. Fischer & Manstead, 2015), umetničkoj (npr. Miu et al., 2016), ekonomskoj (npr. Lerner et al., 2004) i religijskoj (npr. Stojković, 2017; Stojković i Mirić, 2012) – moglo se očekivati da će njihova relativna zanemarenost u okviru psiholoških istraživanja biti privremena. Prekretnica u istraživanju emocionalnog razvoja dogodila se poslednjih decenija 20. veka, a njeni začeci mogu se naći u međukulturnim istraživanjima Pola Ekmana (Paul Ekman) koja su ukazala na univerzalnost izražavanja emocija i njihovog prepoznavanja (Ekman & Oster, 1979; Ekman et al., 1969). Od poslednjih decenija prošlog veka do danas značajan je broj empirijskih istraživanja emocionalnog razvoja. Na veliki porast naučnog interesovanja za oblast emocionalnog razvoja krajem 20. veka ukazuje to što je u peto izdanje Priručnika dečje psihologije1, objavljeno 1998. godine, prvi put uvršteno poglavlje specifično posvećeno emocionalnom razvoju (Saarni et al., 1998). To je učinjeno i u šestom izdanju (Saarni et al., 2006). U najnovijem, sedmom izdanju, iz 2015. godine, jedno poglavlje predstavlja prikaz Luisove teorije emocionalnog razvoja (Lewis, 2015), dok se dva poglavlja bave socijalno-emocionalnim razvojem u uslovima bolesti i ometenosti i uslovima savremenih promena porodičnog okruženja. Iz ovoga se može sagledati da su proučavanja emocionalnog razvoja dostigla stepen zrelosti koji omogućava sagledavanje razlika u ustanovljenim tendencijama razvoja u 1 Priručnik, od prvog izdanja 1931. godine, predstavlja referentnu knjigu u oblasti razvojne psihologije, ukazujući na najznačajnija saznanja i pružajući smernice za dalja istraživanja.