Procena negativnih posledica razvoda na maloletnu decu i moguće intervencije

Abstract

Zbog rapidnog povećanja stope razvoda brakova u savremenom društvu, sve se veći broj maloletne dece suočava sa posledicama ovog stresnog životnog događaja. Stoga su u radu, na bazi analize relevantne empirijske građe, razmotreni negativni efekti razvoda na decu, faktori maladaptacije i moguće intervencije. Rezultati istraživanja, i pri kontroli varijabli u periodu pre razvoda roditelja, sistematski ukazuju na dva i po puta češću pojavu bihevioralnih, emocionalnih, psihosocijalnih, akademskih i drugih problema prilagođavanja kod dece i adolescenata čiji su roditelji razvedeni u odnosu na one iz nerazvedenih brakova (25% : 10%). Brojne studije dosledno potvrđuju da su dugoročni negativni efekti razvoda najviše povezani sa poremećajima u ponašanju, impulsivnošću i delinkvencijom dece, a potom i sa depresijom, anksioznošću, niskom samoprocenom, problemima u odnosima dece sa roditeljima (posebno sa roditeljem sa kojim ne žive), vršnjacima i figurama autoriteta, kao i sa nižim školskim postignućem, napuštanjem škole i drugim problemima (npr. sa tri puta češćim adolescentskim trudnoćama). U radu su izdvojeni empirijski verifikovani činioci značajni za predikciju dugoročno nepovoljnih posledica razvoda na dete (karakteristike deteta, odnos deteta i roditelja, konflikti među roditeljima, starateljstvo i kvalitet kontakta sa odsutnim roditeljem, novi brak roditelja i sl.), kao i pojedinačni faktori rizika i zaštite važni za predviđanje (ne)prilagođenosti. Takođe su prezentovane intervencije u radu sa decom, roditeljima i u zajednici, uz analizu raspoloživih istraživačkih nalaza o njihovoj efikasnosti. Zaključeno je da se okolnosti i negativne posledice razvoda, protektivni i riziko faktori moraju pažljivo individualizovano procenjivati imajući u vidu specifične potrebe pojedinačnog deteta, kako bi se obezbedila adekvatna intervencija. Razvod roditelja je za decu težak i bolan proces bez obzira na njihov uzrast, te se može očekivati da period prilagođavanja traje dve godine. Generalno, povoljnije efekte imaju intervencije usmerene na redukciju roditeljskih konflikata i promociju bliskosti dece i oba roditelja, poput medijacije, kao i suportivni programi u školama.

Due to the rapid increase of the incidence of divorce in modern society a growing number of minor children are facing the consequences of this stressful life event. Therefore, based on the analysis of empirical studies, this paper considers negative effects of divorce on children, maladaptation factors and possible interventions. Research findings indicate that, even when variables before parental divorce are controlled, children and adolescents from divorced families are 2.5 times more likely to experience behavioral, emotional, psychosocial, academic and other adaptation problems compared to children and adolescents from nondivorced families (25% : 10%). A number of studies consistently show that long term negative effects of divorce are strongly related to conduct disorders, impulsivity and delinquency of children, as well as depression, anxiety, low self-esteem, problems with parent-child relationship (especially with nonresidential parent), in relations with peers and authority figures. Additionally, they are more likely to have lower academic achievements, drop out of school and have other problems (such as three times higher incidence of teen pregnancy). This paper examines empirically verified factors important for the prediction of long-term unfavorable consequences of divorce on children (child characteristics, parent child relationship, parental conflicts, parental custody, relationship quality with nonresidential parent, remarriage, etc.), as well as individual risk and protective factors important for predicting (mal)adjustment. Additionally, interventions focused on children, on parents and community-based interventions are presented, with the analysis of available research findings on their efficacy. It is concluded that conditions, negative effects, protective and risk factors of divorce need to be carefully and individually assessed having in mind the specific needs of the child, in order to provide a tailored intervention. Parental divorce is a difficult and painful process for children no matter of their age, so it is expected that the adaptation period lasts two years. Generally, interventions focused on the reduction of parental conflict and promotion of positive relations of the child with both parents, such as mediation and supportive programs in schools, show more favorable effects.