Kognitivni stilovi učenja adolescenata sa disleksijom

Abstract

Disleksija predstavlja neobjašnjivu teškoću u čitanju koja postoji uprkos normalnojinteligenciji, odgovarajućem senzornom i motornom funkcionisanju i adekvatnimuslovima za učenje. Izmenjena, atipična obrada podataka smatra se osnovom smetnji kodosoba sa disleksijom. Među različitim viđenjima kognitivnih specifičnostidisleksije, dominira stav da ovaj razvojni poremećaj odlikuje deficitarna jezičkaobrada, zasnovana na degradiranim fonološkim reprezentacijama, čije su manifestacijeuslovljene transparentnošću pisma. Specifično kognitivno funkcionisanje osoba sadisleksijom vezuje se prvenstveno za deficite fonološke svesti, fonološkekratkoročne/radne memorije kao i sniženu sposobnost brzog automatskog imenovanjavizuelnih, fonoloških i ortografskih stimulusa. Ovakve smetnje fonološke obradeizgleda da nisu praćene analognim smetnjama u obradi vizuelnog materijala, što bimoglo uticati na različitost preferencija prijema i obrade informacija u različitimstadijumima automatizovane obrade podataka, ali i u pristupu podacima u procesuučenja, odnosno – u stilu učenja.Ovo istraživanje imalo je tri posebna cilja:1. Da obezbedi uvid u opšte manifestacije disleksije u srpskom jeziku vezane zaadolescentni uzrast;2. Da istraži odlike fonološke obrade, fonološke kratkoročne/radne memorije i brzogautomatizovanog imenovanja kao bitnih kognitivnih prekurzora poremećaja, s obziromna uzrast i pismo;3. Da ispita eventualno prisustvo prevalentnih modalnih preferencija i stilova učenjau ovoj populaciji.vda bi se ciljevi ostvarili, urađeno je istraživanje na šezdesetoro (N=60) dece mlađegadolescentnog uzrasta (12 do 15 godina); ciljnu grupu (n =30) činili su adolescentisa disleksijom, a drugu grupu iste veličine (n=30) učenici tipičnog razvoja. Primenjenaje baterija testova dizajnirana za potrebe istraživanja, sačinjena od 14 različitihtestova za ispitivanje kognitivnih varijabli, VARK skala za ispitivanje stilova učenjai kompozitni test opštih spospobnosti REVISK.U pogledu kvaliteta čitanja, postoje značajne razlike između grupa u brzini čitanja ibroju grešaka (t=-6,816, df=58, p =0,000; t=-4.841, df=58, p =0,000), ali se kao relevantnijiindikator izdvaja vreme čitanja (F=26.193, p:<0.000).Pokazuje se i perzistentnost manifestacija inferiornog kognitivnog funkcionisanjaadolescenata sa disleksijom, u pogledu fonološke obrade, što se ogleda u: teškoćamadekodiranja; adolescenti sa disleksijom značajno sporije i sa više grešaka čitajuvisoko frekventne (p =0,000; p =0,006), i nisko frekventne reči (p =0,000; p =0,000),kao i pseudoreči (p =0,000; p =0,001) od adolescenata tipičnog razvoja; sniženojfonološkoj (fonemskoj) svesti u pogledu brzine i tačnosti (p=0,000; p=0,002);teškoćama u fonološkoj kratkoročnoj i radnoj memoriji, i u pogledu kapacitetaskladištenja (p =0,000) i u pogledu efikasnosti obrade fonoloških informacija (p=0,000; p =0,000); smanjenoj sposobnosti brzog automatizovanog imenovanja, posebno nazadacima slova i brojeva i u brzini (p =0,037; p =0,000) i u tačnosti (p =0,028;p =0,032).Kao bazični prediktori kvaliteta čitanja na srpskom jeziku izdvajaju se mere brzogautomatizovanog imenovanja, radne memorije i fonemske svesti F7,52=9,893 (p<0,00).Primenom VARK skale procene stilova učenja, ustanovljene su značajne razlike izmeđuispitanika sa i bez disleksije na čitačkom (t=2.452, df=58, p =0,017), i auditivnom stiluučenja (t=2.013, df=58, p.=0,049), koje češće biraju ispitanici bez disleksije. Nisuustanovljene snažne povezanosti između kognitivnih varijabli i preferiranih stilovaučenja. U uzorku adolescenata sa disleksijom češće su simultane multimodalnepreferencijeχ2(1,N=60)=3,59, p=0,05, što sugeriše opravdanost korišćenjamultisenzornih nastavnih programa u radu sa učenicima koji imaju teškoće u čitanju.

Dyslexia presents unexplained difficulty in reading that exists despite normal intelligence, propersensory and motor functioning and adequate conditions for learning. Changed, atypical dataprocessing is considered the basis of interference in people with dyslexia. Among the differentperspectives of cognitive specificity of dyslexia, dominates the view that this developmentaldisorder is characterized by deficient verbal processing, based on degraded phonologicalrepresentations; manifestations of disorder depend on the transparency of language. Specificcognitive functioning of people with dyslexia is primarily linked to deficits in phonologicalawareness, phonological short-term / working memory and reduced ability of rapid automaticnaming of visual, phonological and orthographic stimuli. Such interference phonologicalprocessing does not appear to have followed analogous difficulties in processing visual material,which could affect the diversity of preferences for reception and processing of information atdifferent stages of automated data processing, but also in access to information in the learningprocess, or - in the learningstyle. This research had three specific objectives:1. to provide insight into the general manifestations of dyslexia in the Serbian language related toadolescence;2. to investigate the characteristics of phonological processing, phonological short-term /working memory and rapid automatized naming as an essential precursor of cognitive disorders,considering age and language;3. to investigate the possible presence of prevalent modal preferences and learning styles in thispopulation.To achieve these objectives, the research was done on sixty (N = 60) of younger adolescent age(12 to 15); target group (n = 30) consisted of adolescents with dyslexia, a second group of thesame size (n = 30) students with typical development. The battery of tests designed for thepurpose of research, made up of 14 different tests for cognitive variables, VARK scale forexamining learning styles and composite test of intelligence Revisk.In terms of quality of reading, there are significant differences between the groups in readingspeed and the number of errors (p = 0.000; p = 0.000), but the reading time stands out as arelevant indicator (F = 26,193, p <0.000).Results show the persistence of manifestations ofinferior cognitive functioning for adolescents with dyslexia in terms of phonological processing,which is reflected in the difficulties of decoding; adolescents with dyslexia read significantlyslower and with more errors high frequency (p = 0.000; p = 0.006) and low-frequency words (p =0.000; p = 0.000), as well as pseudowords (p = 0.000; p = 0.001) than adolescents with typicaldevelopment; reduced phonological (fonemic) awareness in terms of speed and accuracy (p =0.000;p = 0.002); difficulties in phonological short-term and working memory, both in terms of storagecapacity (p = 0.000) and in terms of efficiency of processing of phonological information (p =0.000; p = 0.000); reduced ability of rapid automatized naming, particularly on tasks of lettersand numbers for speed (p = 0.037; p = 0.000), and the accuracy (p = 0.028; p = 0.032). As afundamental predictors of quality of reading in Serbian allocated measures of rapid automatednaming, working memory and phonemic awareness F7,52 = 9.893 (p <0.00). Applying VARKscale assessment of learning styles, were found significant differences between adolescents withand without dyslexia to reading learning style (t = 2.452, df = 58, p = 0.017), and auditorylearning style (t = 2.013, df = 58, p. = 0,049 ), which more often choose those without dyslexia.A strong link between cognitive variables and preferred learning stylesis not registered. In thesample of adolescents with dyslexia more often have simultaneous multi-modal preferences thanin the control group (χ2 (1, N = 60) = 3.59, p = 0.05), suggesting usefulness of multisensoryteaching programs for students with dyslexia.