Dvostruka izuzetnost: da li su ometenost i darovitost (ne)spojive?

Abstract

Od objavljivanja Termanove longitudinalne studije do danas darovitost se sagledavala na više načina: kao visoko izražena opšta intelektualna sposobnost; kao sposobnosti koje se tiču specifičnih domena; ili kroz prizmu razvojnih i sistemskih modela koji zagovaraju značaj različitih psiholoških varijabli i uticaja sredine. Sagledavanje ometenosti iz ugla medicinskog modela pratila je upotreba jezika deficita i prakse koja je oštećenje stavljala u fokus, prepokrivajući celokupnu ličnost. Istovremeno, dominantna pozitivistička istraživačka paradigma nije pružala mogućnost da se ukupno funkcionisanje osobe sa ometenošću posmatra bez direktnog vezivanja za oštećenje. Usled toga, ometenost je pozicionirana na levi kraj krivulje normalne distribucije, kao opazit darovitosti, pri čemu se ova dva fenomena nisu mogla dovesti u vezu. U savremenim definicijama uticaj socijalnih faktora na ometenost dobija sve veći značaj, pri čemu se ona tretira kao socijalni problem ili se ističe interakcija između instanci oštećenja, aspekata psihološkog funkcionisanja i karakteristika sredine. Nesuglasice i teškoće u definisanju i konceptualizaciji darovitosti i ometenosti odražavaju se na nedoslednost i nepreciznost kriterij uma procene dvostruko izuzetnih učenika. Koncept funkcionalne darovitosti ili talentovanosti odnosi se na manifestovanu sposobnost koja je u nekom domenu izraženija nego kod većine osoba istog uzrasta sa istim oblikom ometenosti. Razvojem kvalitativne istraživačke paradigme i pramenom u pristupu ometenosti stekli su se uslovi za uspešniju identifikaciju učenika koji su dvostruko izuzetni - istovremeno poseduju visoko razvijene sposobnosti u jednom ili više domena i imaju neki oblik oštećenja/ometenosti. Socijalni model ometenosti je inicirao prepoznavanje snaga i potencijala koje oštećenje [u sadejstvu sa barijerama sredine) prikriva, tj. proučavanje ometenosti i darovitosti kao fenomena koji nisu nespojivi. Ključne reči: ometenost, darovitost, socijalni model ometenosti

Since the publication of Terman's longitudinal study, giftedness has been considered in many ways: as a highly expressed general intellectual ability; as numerous abilities related to specific domains; or through the prism oj developmental and system mode/s that advocate the importance oj various psychological variables and environmental impacts. Perception oj disability from a medica/ model viewpoint has beenfol/owed by the use oflanguage oj deficit and practices that put impairment into focus, covering the whole personality. At the same time, the domina nt positivist research paradigm did nat offer the possibility of perceiving a person with disability without direct connection to impairment. As a result, disability is positioned at the left end oj the norma! distribution curve, as the opposite oj giftedness, thus nat allowing these two phenomena to be correlated. In the modem definitions, the impact oj social factors on disability is gaining importance, and it is treated as a social problem or the interactions between instances of impairment, aspects of psychological functioning and characteristics of the environment are being emphasized. Disagreements and difficulties in defining and conceptualizing giftedness and disability reflect the inconsistency and imprecision oj criteria in assessment oj dually exceptional students. The concept oj functional giftedness or talent refers to the manifested ability that is more pronounced in a certain field than far most people the same age with the same form oj disability. The development of qua/itative research paradigm and the change in the approach to disability has created conditions far the more successful identification of students who are dually exceptional - those that have both highly developed s kili s in one or more domains and some form oj impairment / disability. The social model oj disability initiated the identification oj strengths and potentials (in conjunction with environmental barriers) concealed by the impairment, ie. the study oj disability and giftedness as phenomena that are nat incompatible.