Teorija uma dece sa poremećajima ponašanja

Abstract

Ove godine se navršavaju tri decenije od kada su Premak i Vudraf, dvojica primatologa sa Univerziteta u Pensilvaniji, skovala sintagmu „teorija uma“ kako bi njome opisala sposobnost šimpanzi da sebi i drugima pripišu razlicita mentalna stanja. Ovi autori su smatrali da covek intuitivno razume mentalna stanja drugih osoba. Njihova, tek uzgredno pomenuta zapažanja, da bi bilo zanimljivo ispitati prirodan tok razvoja teorije uma kod skladno razvijene dece, kao i eventualne de$cite teorije uma kod dece sa intelektualnom ometenošcu, inicirala su mnoga istraživanja u poslednjim decenijama XX i prvoj deceniji XXI veka. U našoj sredini tek su sporadicno ra&ena istraživanja iz ove oblasti, pre svega kod skladno razvijene dece i dece sa intelektualnom ometenošcu. Prve, dragocene podatke o razvoju teorije uma kod dece sa poremecajima autisticnog spektra, nalazimo u radovima dr Ivone Milacic-Vidojevic. Ispitivanja teorije uma kod dece oštecenog sluha i oštecenog vida retka su, ne samo u domacoj, vec i u stranoj literaturi, dok se razvojem teorije uma kod dece sa cerebralnom paralizom bavi svega nekolicina stranih autora. Poseban podsticaj istraživanjima u ovoj oblasti dala su otkrica miror neurona cija se funkcija dovodi u vezu sa sposobnošcu razumevanja tu&ih mentalnih stanja; kriticki osvrti na ideju o univerzalnost de$cita teorije uma kod osoba sa autizmom; zanimljiva istraživanja o odnosu razumevanja mentalnih stanja i sposobnosti empatisanja kod osoba s poremecajima ponašanja i, danas vrlo aktuelna, ispitivanja teorije uma kod osoba s traumatskim povredama mozga. U ovoj monografskoj studiji dat je pregled relevantnih istraživanja iz oblasti teorije uma kod dece s posebnim potrebama. Sam koncept teorije uma predstavljen je u uvodnom poglavlju „Teorija uma“, autora dr Branislava Brojcina. Osim prikaza dominantih teorijskih postavki (teorija modula, teorija teorije i teorija simulacije), autor ovog poglavlja pruža nam dragocen prikaz pojedinih etapa u razvoju teorije uma kod neurotipicne dece. Najveci broj radova iz ove oblasti posvecen je poremecajima autisticnog spektra, što je i logicno ako imamo u vidu da je ideja o de$citu teorije