TY  - CONF
AU  - Banković, Slobodan
AU  - Brojčin, Branislav
AU  - Antonijević, Marina
AU  - Vasilevska Petrovska, Ivana
AU  - Bukovica, Aleksandra
AU  - Trajkovski, Vladimir
PY  - 2023
UR  - http://rfasper.fasper.bg.ac.rs/handle/123456789/5330
AB  - Uvod: Pri definisanju programa učenja socijalnih veština učenika sa ometenošću
važno je, između ostalog, uzimanje u obzir mišljenja profesionalaca o
pojednim metodama i procedurama koje će potencijalno biti korišćene tokom
tretmana, kao i mogućnostima njihove primene u praksi.
Cilj: Cilj ovog rada je da se utvrdi perspektiva defektologa u pogledu primenljivosti
pojedinih procedura za razvoj i unapređivanje socijalnih veština u školskom
okruženju.
Metod: Uzorak čini 57 defektologa koji rade u odeljenjima osnovnih škola za
učenike sa smetnjama u razvoju u Srbiji i Makedoniji. Za potrebe ovog istraživanja
konstruisan je poseban upitnik za procenu primenljivosti 25 procedura
zasnovanih na dokazima za razvoj i unapređivanje socijalnih veština dece i
mladih.
Rezultati: Više od polovine defektologa smatra da su procedure, poput podsticanja
(70,1%), socijalnih priča (68,4%), treninga socijalnih veština (66,7%),
vizuelne podrške (63,2%) i potkrepljivanja (63,2%), video-modelovanja (57,9%)
i modelovanja (56,1%) primenljive u velikoj meri ili u potpunosti. S druge strane,
približno polovina njih (45,6%) veruje da se samousmeravanje ne može primeniti
ili se može primeniti samo u određenim situacijama. Manje od trećine
ispitanika smatra da su intervencije koje sprovode vršnjaci (31,6%), analiza zadatka
(29,9%), funkcionalni komunikacioni trening (29,8%), samousmeravanje
(28Zaključak: Dobijeni rezultati ukazuju na potrebu dodatne edukacije defektologa
u pogledu primene pojedinih procedura, kao i identifikovanja drugih faktora
koji ometaju njihovu primenljivost.%) i skripting (26,3%) primenljive u velikoj meri ili u potpunosti.
*
AB  - Introduction: When defining the social skills learning program for students with
disabilities, it is important, among other things, to take into account the opinions of
professionals about certain methods and procedures that will potentially be used during
treatment, as well as the possibilities of their application in practice.
Objective: The aim of this work is to determine the perspective of special education
teachers regarding the applicability of certain procedures for the development and
improvement of social skills in the school environment.
Methods: The sample consists of 57 special education teachers working in elementary
school classes for students with developmental disabilities in Serbia and Macedonia. For the
purposes of this research, a special questionnaire was constructed to assess the applicability
of 25 evidence-based procedures for the development and improvement of social skills of
children and youth.
Results: More than half of special education teachers believe that practices such as
incentives (70.1%), social stories (68.4%), social skills training (66.7%), visual support (63.2%)
and reinforcement (63.2%), video modeling (57.9%) and modeling (56.1%) applicable to a
large extent or completely. On the other hand, approximately half of them (45.6%) believe
that self-management cannot be applied or can only be applied in certain situations. Less
than a third of the respondents believe that peer-mediated interventions (31.6%), task
analysis (29.9%), functional communication training (29.8%), self-management (28%) and
scripting (26.3%) applicable to a large extent or completely.
Conclusion: The obtained results indicate the need for additional education of
special education teachers regarding the application of certain procedures, as well as the
identification of other factors that hinder their applicability.
PB  - Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju/ University of Belgrade – Faculty of Special Education and Rehabilitation
C3  - Zbornik radova - 12. Međunarodni naučni skup Specijalna edukacija i rehabilitacija danas Beograd, 27–28. oktobar 2023. Godine
T1  - Primenljivost procedura za razvoj i unapređivanje socijalnih Veština u osnovnoj školi – perspektiva defektologa
T1  - Applicability of procedures for the development and Improvement of social skills in primary school – the Perspective of special educators
EP  - 176
SP  - 169
UR  - https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_rfasper_5330
ER  - 

@conference{
author = "Banković, Slobodan and Brojčin, Branislav and Antonijević, Marina and Vasilevska Petrovska, Ivana and Bukovica, Aleksandra and Trajkovski, Vladimir",
year = "2023",
abstract = "Uvod: Pri definisanju programa učenja socijalnih veština učenika sa ometenošću
važno je, između ostalog, uzimanje u obzir mišljenja profesionalaca o
pojednim metodama i procedurama koje će potencijalno biti korišćene tokom
tretmana, kao i mogućnostima njihove primene u praksi.
Cilj: Cilj ovog rada je da se utvrdi perspektiva defektologa u pogledu primenljivosti
pojedinih procedura za razvoj i unapređivanje socijalnih veština u školskom
okruženju.
Metod: Uzorak čini 57 defektologa koji rade u odeljenjima osnovnih škola za
učenike sa smetnjama u razvoju u Srbiji i Makedoniji. Za potrebe ovog istraživanja
konstruisan je poseban upitnik za procenu primenljivosti 25 procedura
zasnovanih na dokazima za razvoj i unapređivanje socijalnih veština dece i
mladih.
Rezultati: Više od polovine defektologa smatra da su procedure, poput podsticanja
(70,1%), socijalnih priča (68,4%), treninga socijalnih veština (66,7%),
vizuelne podrške (63,2%) i potkrepljivanja (63,2%), video-modelovanja (57,9%)
i modelovanja (56,1%) primenljive u velikoj meri ili u potpunosti. S druge strane,
približno polovina njih (45,6%) veruje da se samousmeravanje ne može primeniti
ili se može primeniti samo u određenim situacijama. Manje od trećine
ispitanika smatra da su intervencije koje sprovode vršnjaci (31,6%), analiza zadatka
(29,9%), funkcionalni komunikacioni trening (29,8%), samousmeravanje
(28Zaključak: Dobijeni rezultati ukazuju na potrebu dodatne edukacije defektologa
u pogledu primene pojedinih procedura, kao i identifikovanja drugih faktora
koji ometaju njihovu primenljivost.%) i skripting (26,3%) primenljive u velikoj meri ili u potpunosti.
*, Introduction: When defining the social skills learning program for students with
disabilities, it is important, among other things, to take into account the opinions of
professionals about certain methods and procedures that will potentially be used during
treatment, as well as the possibilities of their application in practice.
Objective: The aim of this work is to determine the perspective of special education
teachers regarding the applicability of certain procedures for the development and
improvement of social skills in the school environment.
Methods: The sample consists of 57 special education teachers working in elementary
school classes for students with developmental disabilities in Serbia and Macedonia. For the
purposes of this research, a special questionnaire was constructed to assess the applicability
of 25 evidence-based procedures for the development and improvement of social skills of
children and youth.
Results: More than half of special education teachers believe that practices such as
incentives (70.1%), social stories (68.4%), social skills training (66.7%), visual support (63.2%)
and reinforcement (63.2%), video modeling (57.9%) and modeling (56.1%) applicable to a
large extent or completely. On the other hand, approximately half of them (45.6%) believe
that self-management cannot be applied or can only be applied in certain situations. Less
than a third of the respondents believe that peer-mediated interventions (31.6%), task
analysis (29.9%), functional communication training (29.8%), self-management (28%) and
scripting (26.3%) applicable to a large extent or completely.
Conclusion: The obtained results indicate the need for additional education of
special education teachers regarding the application of certain procedures, as well as the
identification of other factors that hinder their applicability.",
publisher = "Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju/ University of Belgrade – Faculty of Special Education and Rehabilitation",
journal = "Zbornik radova - 12. Međunarodni naučni skup Specijalna edukacija i rehabilitacija danas Beograd, 27–28. oktobar 2023. Godine",
title = "Primenljivost procedura za razvoj i unapređivanje socijalnih Veština u osnovnoj školi – perspektiva defektologa, Applicability of procedures for the development and Improvement of social skills in primary school – the Perspective of special educators",
pages = "176-169",
url = "https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_rfasper_5330"
}

Banković, S., Brojčin, B., Antonijević, M., Vasilevska Petrovska, I., Bukovica, A.,& Trajkovski, V.. (2023). Primenljivost procedura za razvoj i unapređivanje socijalnih Veština u osnovnoj školi – perspektiva defektologa. in Zbornik radova - 12. Međunarodni naučni skup Specijalna edukacija i rehabilitacija danas Beograd, 27–28. oktobar 2023. Godine
Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju/ University of Belgrade – Faculty of Special Education and Rehabilitation., 169-176.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_rfasper_5330

Banković S, Brojčin B, Antonijević M, Vasilevska Petrovska I, Bukovica A, Trajkovski V. Primenljivost procedura za razvoj i unapređivanje socijalnih Veština u osnovnoj školi – perspektiva defektologa. in Zbornik radova - 12. Međunarodni naučni skup Specijalna edukacija i rehabilitacija danas Beograd, 27–28. oktobar 2023. Godine. 2023;:169-176.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_rfasper_5330 .

Banković, Slobodan, Brojčin, Branislav, Antonijević, Marina, Vasilevska Petrovska, Ivana, Bukovica, Aleksandra, Trajkovski, Vladimir, "Primenljivost procedura za razvoj i unapređivanje socijalnih Veština u osnovnoj školi – perspektiva defektologa" in Zbornik radova - 12. Međunarodni naučni skup Specijalna edukacija i rehabilitacija danas Beograd, 27–28. oktobar 2023. Godine (2023):169-176,
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_rfasper_5330 .

TY  - JOUR
AU  - Petruševa, Tea K.
AU  - Trajkovski, Vladimir E.
PY  - 2022
UR  - http://rfasper.fasper.bg.ac.rs/handle/123456789/4786
AB  - Introduction. Autism spectrum disorder (ASD) has unclear etiology and no known universal treatment, making it difficult to obtain an accurate and timely diagnosis. The evidence that highlights the importance of early diagnosis and treatment is growing. Objective: The research was done to evaluate the impact of early diagnosis and its significance, as well as the effectiveness in obtaining the diagnosis in the past years and decades in Macedonia. Methods. We carried out a comparative analysis of the collected data from 95 subjects divided into three groups: 30 parents, 35 special educators and rehabilitators, and 30 members of the professional team that participated in diagnosing autism, using an original research tool in the form of three questionnaires. The data from the study refers to a research study conducted in Macedonia. Results. Many prenatal, perinatal, and postnatal factors can lead to ASD. The most common symptoms include: lack of speech, delayed speech for a specific age, not responding to their name, no eye contact, weak social skills, hyper/hyposensitivity, and isolation. Autism more frequently occurs isolated than accompanied by other conditions. The mean age of diagnosis used to be 5.6, while, in recent years, it has been 4.2. Children wait around 2.1 years from the first symptoms to obtain a diagnosis. Parents visit fewer institutions in the process of obtaining an ASD diagnosis. There is still a significant number of misdiagnoses. Conclusions. Many factors play a role in the occurrence of autism. There are a number of symptoms that appear in most cases. In the last decade, autism has been diagnosed earlier than before. The approach and process of diagnosing autism in Macedonia have improved.
AB  - Uvod: Poremećaj iz spektra autizma (PSA) ima nejasnu etiologiju i nije poznat univerzalni tretman, što otežava dobijanje tačne i blagovremene dijagnoze. Broj dokaza koji ukazuju na važnost rane dijagnoze i tretmana raste. Cilj: Istraživanje je urađeno da bi se procenio uticaj rane dijagnoze i njen značaj, kao i efikasnost u postavljanju dijagnoze u proteklim godinama i decenijama u Makedoniji. Metodologija: Izvršili smo uporednu analizu prikupljenih podataka od 95 ispitanika podeljenih u tri grupe, od kojih su 30 roditelji, 35 su specijalni edukatori i rehabilitori, a 30 članovi profesionalnog tima koji učestvuju u dijagnostikovanju autizma. Korišćen je originalni istraživački instrument u obliku tri upitnika. Rezultati: Mnogi prenatalni, perinatalni i postnatalni faktori mogu dovesti do PSA. Najčešći simptomi su: nedostatak govora, kašnjenje u razvoju govora, neodazivanje na ime, izostanak kontakta očima, nedovoljno razvijene socijalne veštine, hiper/hiposenzibilnost, izolacija. Autizam se češće javlja kao primarni, nego sekundarni. Srednja vrednost uzrasta na kome se postavlja dijagnoza ranije je bila 5.6 godina a u poslednje vreme je 4.2 godine. Na postavljanje dijagnoze čeka se oko 2.1 godinu od prvih primećenih simptoma. Roditelji posećuju manje institucija u procesu dobijanja dijagnoze. Još uvek postoji značajan broj pogrešno uspostavljenih dijagnoza. Zaključak: Mnogi faktori igraju ulogu u pojavi autizma. Postoje određeni simptomi koji se pojavljuju u većini slučajeva. U poslednjoj deceniji dijagnoza autizma se uspostavlja na ranijem uzrastu. Poboljšan je pristup i proces dijagnostikovanja autizma.
PB  - Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju/ University of Belgrade – Faculty of Special Education and Rehabilitation
T2  - Specijalna edukacija i rehabilitacija
T1  - The importance of early diagnosis of autism spectrum disorder for adequate treatment and rehabilitation in Macedonia
T1  - Važnost rane dijagnoze kod poremećaja iz spektra autizma za adekvatan tretman i rehabilitaciju u Makedoniji
EP  - 176
IS  - 3
SP  - 163
VL  - 21
DO  - 10.5937/specedreh21-36888
ER  - 

@article{
author = "Petruševa, Tea K. and Trajkovski, Vladimir E.",
year = "2022",
abstract = "Introduction. Autism spectrum disorder (ASD) has unclear etiology and no known universal treatment, making it difficult to obtain an accurate and timely diagnosis. The evidence that highlights the importance of early diagnosis and treatment is growing. Objective: The research was done to evaluate the impact of early diagnosis and its significance, as well as the effectiveness in obtaining the diagnosis in the past years and decades in Macedonia. Methods. We carried out a comparative analysis of the collected data from 95 subjects divided into three groups: 30 parents, 35 special educators and rehabilitators, and 30 members of the professional team that participated in diagnosing autism, using an original research tool in the form of three questionnaires. The data from the study refers to a research study conducted in Macedonia. Results. Many prenatal, perinatal, and postnatal factors can lead to ASD. The most common symptoms include: lack of speech, delayed speech for a specific age, not responding to their name, no eye contact, weak social skills, hyper/hyposensitivity, and isolation. Autism more frequently occurs isolated than accompanied by other conditions. The mean age of diagnosis used to be 5.6, while, in recent years, it has been 4.2. Children wait around 2.1 years from the first symptoms to obtain a diagnosis. Parents visit fewer institutions in the process of obtaining an ASD diagnosis. There is still a significant number of misdiagnoses. Conclusions. Many factors play a role in the occurrence of autism. There are a number of symptoms that appear in most cases. In the last decade, autism has been diagnosed earlier than before. The approach and process of diagnosing autism in Macedonia have improved., Uvod: Poremećaj iz spektra autizma (PSA) ima nejasnu etiologiju i nije poznat univerzalni tretman, što otežava dobijanje tačne i blagovremene dijagnoze. Broj dokaza koji ukazuju na važnost rane dijagnoze i tretmana raste. Cilj: Istraživanje je urađeno da bi se procenio uticaj rane dijagnoze i njen značaj, kao i efikasnost u postavljanju dijagnoze u proteklim godinama i decenijama u Makedoniji. Metodologija: Izvršili smo uporednu analizu prikupljenih podataka od 95 ispitanika podeljenih u tri grupe, od kojih su 30 roditelji, 35 su specijalni edukatori i rehabilitori, a 30 članovi profesionalnog tima koji učestvuju u dijagnostikovanju autizma. Korišćen je originalni istraživački instrument u obliku tri upitnika. Rezultati: Mnogi prenatalni, perinatalni i postnatalni faktori mogu dovesti do PSA. Najčešći simptomi su: nedostatak govora, kašnjenje u razvoju govora, neodazivanje na ime, izostanak kontakta očima, nedovoljno razvijene socijalne veštine, hiper/hiposenzibilnost, izolacija. Autizam se češće javlja kao primarni, nego sekundarni. Srednja vrednost uzrasta na kome se postavlja dijagnoza ranije je bila 5.6 godina a u poslednje vreme je 4.2 godine. Na postavljanje dijagnoze čeka se oko 2.1 godinu od prvih primećenih simptoma. Roditelji posećuju manje institucija u procesu dobijanja dijagnoze. Još uvek postoji značajan broj pogrešno uspostavljenih dijagnoza. Zaključak: Mnogi faktori igraju ulogu u pojavi autizma. Postoje određeni simptomi koji se pojavljuju u većini slučajeva. U poslednjoj deceniji dijagnoza autizma se uspostavlja na ranijem uzrastu. Poboljšan je pristup i proces dijagnostikovanja autizma.",
publisher = "Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju/ University of Belgrade – Faculty of Special Education and Rehabilitation",
journal = "Specijalna edukacija i rehabilitacija",
title = "The importance of early diagnosis of autism spectrum disorder for adequate treatment and rehabilitation in Macedonia, Važnost rane dijagnoze kod poremećaja iz spektra autizma za adekvatan tretman i rehabilitaciju u Makedoniji",
pages = "176-163",
number = "3",
volume = "21",
doi = "10.5937/specedreh21-36888"
}

Petruševa, T. K.,& Trajkovski, V. E.. (2022). The importance of early diagnosis of autism spectrum disorder for adequate treatment and rehabilitation in Macedonia. in Specijalna edukacija i rehabilitacija
Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju/ University of Belgrade – Faculty of Special Education and Rehabilitation., 21(3), 163-176.
https://doi.org/10.5937/specedreh21-36888

Petruševa TK, Trajkovski VE. The importance of early diagnosis of autism spectrum disorder for adequate treatment and rehabilitation in Macedonia. in Specijalna edukacija i rehabilitacija. 2022;21(3):163-176.
doi:10.5937/specedreh21-36888 .

Petruševa, Tea K., Trajkovski, Vladimir E., "The importance of early diagnosis of autism spectrum disorder for adequate treatment and rehabilitation in Macedonia" in Specijalna edukacija i rehabilitacija, 21, no. 3 (2022):163-176,
https://doi.org/10.5937/specedreh21-36888 . .